ژانویه 8, 2019مقالات آموزشی در خصوص سرطانممکن است تاکنون شنیده باشید که برای یکی از نزدیکان و اطرافیانتان از شیمی درمانی و یا رادیوتراپی استفاده شده باشد. معمولأ در فرهنگ عامه این چنین القا شده که هر کس احتیاج به شیمی درمانی و یا رادیوتراپی داشته، حتمأ وضعیتش خیلی وخیم بوده و به یک بیماری لاعلاج دچار شده است. همچنین سوالات زیادی از جانب بیمارانی که تحت شیمی درمانی و یا رادیوتراپی قرار می گیرند مطرح می شود که دلیل آن، عدم اطلاع از دلیل درمان هایی است که برایشان انجام می شود. البته در این میان نقش پزشک معالج که موظف به توضیح کامل در مورد نوع و چگونگی درمان و عوارض آن برای بیمار می باشد، غیر قابل چشم پوشی است. در این مقاله سعی شده تا به زبان ساده در مورد شیمی درمانی و رادیوتراپی و همچنین عوارض آن ها توضیح داده شود. شیمی درمانی چیست؟ در سرطان های غده ساز، یعنی سرطان هایی که در عضوی از بدن (مثل پستان، مری، معده، پوست، …) تجمعی از سلول ها به صورت یک لکه و یا یک گلوله و امثالهم پیدا می شود، به دلیل ماهیت ضخیم و توپر آنها، هم از نظر دسترسی مواد شیمیایی و هم از نظر نفوذ مناسب پرتوها به عمق تومور، با محدودیت مواجه هستیم. (در این مقاله صحبتی از سرطان های خونی نمی کنیم). پس انتخابی ترین و اولین درمان در این بیماران جراحی است یعنی جراحان سعی می کنند که با عمل جراحی، کل تومور را (قسمتی که در هنگام جراحی با چشم دیده می شود) و همچنین بافت های اطرافش را خارج کنند. این کار برای تومورهای غیر سرطانی کافیست و آنها نیاز به انجام درمان تکمیلی ندارند. نیاز به توضیح نیست که پزشکان بوسیله آزمایش پاتولوژی از بیوپسی (نمونه برداری) قبل از عمل و یا حین عمل (فروزن سکشن) متوجه شده اند که که تومور بیمار سرطانی یا غیرسرطانی است. اما برای تومورهای سرطانی با مشکلات بیشتری مواجهیم. مهمترین مشکل، ماهیت خود تومور است. تومور سرطانی به توموری میگویند که حتی یک سلول آن می تواند از جای خود کنده شده و توسط جریان خون به اعضای دیگر بدن (مثل کبد و یا ریه و یا هر عضو دیگری) رفته و عین همین تومور مادر را در آن مکان هم ایجاد کند. نکته مهم آن است که این یک سلول با هیچ وسیله ای قابل تشخیص نیست یعنی هیچ پزشکی نمیتواند مطمئن باشد که تا قبل از تشخیص بیماری، این حرکت سلولی (که به آن متاستاز می گویند) صورت نگرفته و ریشه یک تومور در جای دیگر بدن بیمار ایجاد نشده است. و از طرف دیگر هم در هنگام عمل جراحی با توجه به اینکه رگ های خونی بریده می شوند، همواره امکان این هست که باز هم سلولی از تومور به همراه جریان خون به قسمت دیگری از بدن انتقال پیدا کند. بنابراین تنها راهی که با درصد بالایی از موفقیت بتواند سلول های احتمالی را در هرجای بدن از بین ببرد، دسترسی به سلول از همان طریقی است که منتقل شده، یعنی جریان خون. درمان از راه جریان خون، همان شیمی درمانی است با این فرض حتی مصرف یک استامینوفن ساده هم میتواند شیمی درمانی تلقی شود. اما در اطلاق خاص، به داروهایی که برای درمان سرطان استفاده می شود و روی همه سلول ها از جمله سلول های خونی تاثیر میگذارند، شیمی درمانی گویند. شیمی درمانی معمولأ بعد از همه جراحی های سرطان و خارج کردن توده ها انجام می شود (مگر یکی دو سرطان خاص). مفهوم شیمی درمانی یعنی درمان بیماری ها بوسیله داروهای شیمیایی (در مقابل داروهای گیاهی و یا روش های غیر دارویی مثل رادیوتراپی و …) دو نوع شیمی درمانی وجود دارد: ۱- شیمی درمانی عمومی که در آن از داروهایی استفاده می شود که بر روی همه سلول های بدن تاثیر میگذارند اما تجمع و تاثیرشان در تومورهای سرطانی بیشتر است. از عوارض این داروها آن است که برخی سلول های سالم مثل سلول های دفاعی بدن، و یا سلول های خونساز و یا حتی سلول های پیاز مو را هم از بین می برند که قائدتأ باعث ایجاد کم خونی و یا پایین آمدن توان دفاعی بدن در مقابل عفونت ها و یا ریزش مو می شود. البته با اتمام شیمی درمانی، این سلول ها دوباره قابلیت ترمیم دارند و مثلأ مدتی پس از اتمام شیمی درمانی، موهای بیمار دوباره رشد می کنند ۲- شیمی درمانی اختصاصی (هدفمند) که در آن از داروهایی استفاده می شود که به طور اختصاصی فقط روی سلول های سرطانی اثر می کنند و عوارض داروهای شیمی درمانی عمومی را ندارند. البته نکته اینجاست که هنوز برای همه انواع سلول های سرطانی داروی اختصاصی کشف نشده و فعلأ در چند مورد سرطان خاص مثل بعضی انواع سرطان پستان و یا سرطان پروستات و چند سرطان دیگر می توان از داروهای هدفمند استفاده کرد که اگر برای بیماری شما و یا اطرافیانتان دارویی اختصاصی وجود داشته باشد، قطعأ پزشکتان از آن دارو استفاده خواهد کرد. مثلأ داروی هرسپتین در دسته داروهای شیمیایی هدفمند قرار می گیرد یعنی به صورت خاص و انتخابی فقط بر روی سلول های سرطان پستان از نوع Her2 تاثیر میکند و با توجه به اینکه روی هیچ سلول دیگری اثر نمیکند طبعا کم خونی و یا ریزش مو هم به وجود نمی اورد. همانطور که تاموکسیفن هم دارویی هدفمند است و فقط روی سلول های تولیدکننده استروژن اثر میکند و در سرطان های پستان هرمونی استفاده می شود. برای اطلاع از انواع سرطان پستان به مقاله “عود سرطان پستان” در همین وب سایت و با کلیک بر روی لینک زیر مراجعه فرمایید

عود سرطان پستان

ضمنأ تعداد زیادی از بیماران می پرسند که آیا خوردن داروها به صورت قرص هم شیمی درمانی است؟ در پاسخ باید گفت بله. این دسته از داروها هم در نهایت با جذب از طریق دستگاه گوارش وارد جریان خون می شوند و به محل مورد نظر دسترسی پیدا می کنند. شیمی درمانی در دو مورد قبل از عمل جراحی انجام میشود: ۱- وقتی غده سرطانی به صورت منتشر است یعنی مثلأ در یک پستان چند توده همزمان وجود دارد و همه هم کوچک هستند. ۲- وقتی یک توده خیلی بزرگ است و امکان جراحی راحت وجود ندارد، با شیمی درمانی قسمت های سطحی توده را لایه به لایه برمیدارند تا کوچکتر شود. نکته مهم آن است که تعریف بزرگی و کوچکی غده برای هر بافت و عضو بدن فرق میکند. مثلأ تومور پستان تا یک سانت، یک تومور کوچک محسوب میشود اما تومور پانکراس( لوزالمعده) حتی نیم سانتش هم توموری بزرگ محسوب میشود. همانطور که گفته شد، شیمی درمانی یعنی ارسال دارو از طریق خون. پس هر کجا که دسترسی خونی در بدن وجود ندارد، شیمی درمانی هم قابل انجام نیست. یعنی مثلأ در تومورهای مغزی و بعضی از انواع تومورهای استخوانی نمیشود شیمی درمانی انجام داد. البته برخی از انواع داروهای شیمی درمانی را در موارد خاص به داخل نخاع تزریق می کنند. (حالا این پرسش پیش می آید که پس داروهایی که برای تومورهای استخوانی تجویز می شود چیست؟ داروهای تجویز شده در این موارد، کارکردشان با داروهای معمولی شیمی درمانی متفاوت است و ذاتأ نمیتوانند تومور استخوانی را از بین ببرند بلکه آن را کنترل می کنند و از پیشرفت تومور جلوگیری می کنند) دلیل اینکه شیمی درمانی در طی جلسات متعدد و با فاصله زمانی انجام میشود این است که آن سلول موذی که ذکرش رفت هم از راه های مختلف با شیمی درمانی مقابله میکند و میتواند خودش را محافظت کند و با یک دوره استراحت دوباره جوانه بزند پس باید چند دوره شیمی درمانی کنیم تا اولأ هر وقت جوانه زد حمله کنیم و ثانیأ رسیدن و تجمع دارو در بافت های مختلف، متفاوت است پس باید چند دوره شیمی درمانی کرد تا مطمئن شویم که دارو به اندازه کافی به همه بافت های مورد نظر رسیده است. با تمام این صحبت ها، ممکن است آن سلول موذی به نحوی در محلی مخفی شده باشد که از دسترس دارو خارج باشد که یکی از دلایل عود و یا متاستاز در سال های بعد خواهد بود. البته این سوال مطرح می شود که در افرادی که شیمی درمانی و رادیوتراپی را کامل انجام داده اند، پس چرا بیماری دوباره احتمال عود دارد؟. زیرا اولأ همانطور که ذکر شد، سلول ممکن است با همه این تمهیدات از بین نرود و ثانیا اینکه در موارد زیادی (خصوصأ در بیمارانی که به هر عنوان و مثلأ به دلایل ژنتیکی، استعداد تومور زایی دارند) ممکن است بافت سالم آنها بعد از مدتی پس از بیماری، دوباره به بافت توموری تبدیل شود و روز از نو و روزی از نو. به همین دلیل هم هست که گفته می شود که بیمار به هیچ وجه نباید پس از درمان به همان نحوه ای زندگی کند که تا قبل از ابتلا می کرده و می بایست روش زندگی خود را اصلاح کند و از عوامل خطر حتی الامکان دوری کند. برای اطلاع از عوامل خطر سرطان، به مقاله “سرطانزاها و عوامل خطر سرطان (چگونه از سرطان پیشگیری کنیم)” در همین وب سایت و با کلیک بر روی لینک زیر مراجعه کنید.

سرطانزاها و عوامل خطر سرطان ( چگونه از سرطان پیشگیری کنیم؟)

منابع: https://www.nhs.uk/conditions/chemotherapy https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/cancer-in-general/treatment/chemotherapy رادیوتراپی چیست؟ تکنیک رادیوتراپی در واقع استفاده از اشعه های مضر به منظور از بین بردن سلول های سرطانی است. وقتی میگوییم اشعه مضر، حتی منظورمان می تواند اشعه آفتاب باشد. شما میدانید که وقتی به مدت زیاد در معرض اشعه آفتاب قرار می گیریم، پوست دچار سوختگی می شود که در واقع علت آن، از بین رفتن سلول های پوستی است. همین اتفاق در رادیوتراپی هم می افتد. حتی به تعبیری، چون در رادیوتراپی نیاز به گذر از بافت های پوست و دسترسی به بافت های زیرین است، از اشعه های مضرتر که قدرت نفوذ به لایه های زیرین را دارند استفاده می شود که بالطبع، خسارتی که در سر راه خود به بافت های سالم میزنند بیشتر است. رادیوتراپی به منظور از بین بردن توده های سرطانی در بدن (به شرطی که محدود و کوچک باشند) به کار می رود. در واقع برای توده هایی که در مراحل خیلی اولیه سرطانی شدن قرار دارند و یا توده هایی که اصطلاحأ سرطان های درجا هستند، استفاده از تکنیک رادیوتراپی به خوبی موفقیت آمیز است. پس نتیجه صحبت این است که اگر توده بزرگ (قبلأ راجع به ملاک بزرگ و کوچک بودن توده ها صحبت کرده ایم) و منتشر ( یعنی چند توده جدا از هم) باشد، استفاده از رادیوتراپی چندان اثربخش نیست. یک حسن رادیوتراپی آن است که از استخوان هم رد می شود یعنی برای توده های مغزی (که داروی شیمی درمانی دسترسی ندارد) و متاستازها و یا توده های استخوانی هم می توانیم رادیوتراپی انجام دهیم که معمولأ در این مواقع نقش رادیوتراپی، تسکین دهنده درد و جلوگیری از گسترش ضایعه به صورت موقت است. البته حتمأ تصدیق می کنید که آن اشعه قدرتمندی که برای گذر از استخوان جمجمه استفاده میشود قطعأ در سر راهش، قسمت های سالم مغز را هم میتواند از بین ببرد (که اثرش را مثلأ در از دست دادن حافظه و یا تعادل و یا تغییر خلق و خو و رفتار در کسانی که رادیوتراپی مغز می شوند، می توانیم ببینیم) و نکته دیگر این است که اثرات مضر رادیوتراپی بر سلول های سالم آنقدر زیاد است که معمولأ هیچ عضوی را نمیتوان دو بار رادیوتراپی کرد (مگر در موارد خیلی ضروری). معمولأ تصمیم پزشک برای رادیوتراپی دوباره یک عضو، به خیلی از عوامل از جمله تاریخ رادیوتراپی قبلی بستگی دارد. ضمنأ رادیوتراپی عوارض جانبی دیررس هم میتواند داشته باشد که از شش ماه تا چند سال بعد از رادیوتراپی بروز می کند که بعضی از عوارض جانبی دیررس شامل مشکلات مغزی، ناباروری، ناراحتی های موضعی، مشکلات و ناراحتی های دهان از عوارض جانبی آن هستند. رادیوتراپی می تواند باعث آسیب و ضعف بافت قسمتی که در حال درمان است شود. این موضوع می تواند باعث کاهش حرکت مفاصل مانند فک ها، شانه یا استخوان لگن شود. گاهی مشکلات مفاصل ماه ها تا سال ها بعد از اتمام رادیوتراپی بروز می کند. البته رادیوتراپی هم به مانند شیمی درمانی، عوارض جانبی عمومی (مثل تهوع، استفراغ، ریزش موضعی مو، سوختگی موضعی و …) را میتواند داشته باشد که با اتمام رادیوتراپی به تدریج این نوع عوارض نیز بهبود پیدا می کنند. در رادیوتراپی تومورهای سطحی (مثل پستان و پوست) از اشعه سبک تر استفاده می کنند وبه همین دلیل هم عوارضشان کمتر است. مثلأ در رادیوتراپی پستان، برخی بیماران فقط دچار سوختگی پوست می شوند. اما در تومورهای عمقی تر مثل تومورهای شکمی، به دلیل اینکه اشعه می بایست از چندین لایه پوست و چربی و بافت همبندی گذر بکند و سر راه خود به همه سلول ها صدمه میزند، عوارض شدیدتری هم دارد و مثلأ اغلب بیماران از درد و سوزش شکم، مدت ها پس از انجام رادیوتراپی رنج می برند. بنابراین رادیوتراپیست ها سعی می کنند که تا حد ممکن در محلی نزدیکتر به تومور، اشعه را رها کنند تا تاثیر آن بیشتر شود و عوارض آن کمتر باشد. مثلا به تازگی از رادیوتراپی در حین جراحی استفاده می کنند. در این روش همه لایه ها کنار زده شده و جسم تومور مشخص است. یکی دیگر از این تکنیک ها، دسترسی به اعضای داخلی از طریق حفرات بدن است مثلا از طریق واژن به دهانه رحم و رحم دسترسی پیدا می کنند و اشعه را از طریق سوزن هایی که در دهانه رحم و یا رحم کار گذاشته می شود، ارسال میکنند. همچنین در رادیوتراپی تیرویید و سرطان های گلو هم از همین شیوه استفاده می شود. در برخی موارد نیز از تزریق ماده رادیواکتیو به بدن استفاده می شود. یکی از پرکاربردترین موارد استفاده از رادیوتراپی، در گره های لنفی است (به آن ها، غده های لنفی و یا عقده های لنفی هم می گویند) این گره ها هم کوچکند، و هم اینکه تراکم سلو ل های آن ها، اجازه نفوذ دارو های شیمی درمانی را به سختی میدهد. بنابراین در کلیه مبتلایان به سرطان که دچار آلودگی گره های لنفی اطراف محل تومور هم هستند (مثل زیر بغل در مبتلایان به سرطان پستان) رادیوتراپی می بایست انجام شود. این صحبت به این معناست که اگر گره لنفی بیمار در حین جراحی آلوده و یا مشکوک به آلودگی نبوده، نیاز به رادیوتراپی پس از شیمی درمانی هم ندارد. نکته مهم این است که برخی بیمارانی که گره های لنفیشان به وسیله جراحی خارج شده، دچار لنف ادم ( تورم دست یا پا) می شوند که برخی منابع می گویندکه رادیوتراپی میتواند با تخریب گره های لنفی سالم باعث تشدید لنف ادم در این بیماران شود. منابع: https://www.nhs.uk/conditions/radiotherapy https://www.macmillan.org.uk/information-and-support/treating/radiotherapy/radiotherapy-explained/what-is-radiotherapy.html... Read more...